Bên Ấn Ðộ, về thời xưa cũng như hiện nay, thường có những buổi họp chợ, những cuộc lễ Tôn giáo và những trò xiệc ngoài trời. Ðó là những dịp cho đàn ông, đàn bà và con trẻ, chải chuốt trong những bộ cánh đẹp nhất, hội nhau để dự vào các cuộc lễ tôn giáo, hoặc để mua vui và tiêu khiển với những trò biểu diễn vế sức mạnh và sự lanh lẹ. Ðó cũng là những dịp để tô điểm đôi chút cuộc đời phẳng lì của họ, vừa hiến cho họ cơ hội gặp gỡ bạn bè, trao đổi tư tưởng và sống những giờ vui vẻ ngoài trời.

Thành Vương Xá (Rajagaha) tưng bừng, nhộn nhịp. Một gánh “Xiệc” dạo đã đến đây, với một đoàn người nhào đu danh tiếng. Dân chúng tụ họp cả ngàn để xem những trò biểu diễn lạnh xương sống của các nghệ sĩ ấy. Trong đám khán giả, có một thanh niên giàu có tên là Uggasena. Cũng như mọi người chàng đứng xem mê các trò của gánh xiệc và nhìn mãi không chán những thân hình cân xứng. đẹp đẽ của các nghệ sĩ. Nhưng điều làm cho chàng để ý nhứt là cuộc biểu diễn của một thiếu nữ, mà vẻ thùy mị và dịu dàng đã làm cho chàng xiêu lòng. Chàng tự bảo: “’Thôi rồi! Giờ phút này, phải chăng tôi đã trở thành một con nai, luôn luôn bị những ước vọng theo đuổi như một đoàn chó săn hung tợn?”.

Ước vọng đó không những theo đuổi chàng mà còn bồng bột hơn trăm lần trong khi chàng uể oải lần bước trên con đường về nhà. Thế rồi cái nhà êm ấm của chàng không còn êm ấm nữa, cái giường mà bấy lâu chàng nằm xuống là ngủ thẳng một giấc, không còn duyên dáng và êm thấm nữa. Trước cử chỉ thay đổi bất thình lình của chàng, cha mẹ chàng đâm ra hoảng hốt. Lần lần nỗi lòng thầm kín của chàng được tiết lộ. Cha mẹ chàng tìm đủ phương kế làm cho chàng đổi sầu ra vui, nhưng vô hiệu quả. Rốt cuộc, chàng cưới cô đào hát và theo gánh xiệc trôi nổi giang hồ.

Về sau, vợ chồng ăn ở với nhau được một mụn con. Lần hồi sự khắng khít buổi đầu giảm bớt. Thấy chồng không làm gì được cả, bà vợ không ngớt trách móc và ngạo báng. Không thể chịu nổi nữa những tiếng bấc giọng chì và tình phai lạt của vợ. Về sau, chàng tập nghề nhào đu và trở nên một nghệ sĩ trứ danh. Chàng bèn tự tay lập một gánh xiệc dạo và đi từ thành này đến thành khác diễn trò.

Một hôm có tin đồn chàng Uggasena và đoàn xiệc của chàng sẽ đến diễn một buổi tại thành Vương Xá. Lúc ấy, Phật đang trú tại tịnh xá Vehivana, trong thành này, như thường lệ, Ngài nhập định và phóng quang soi khắp tam thiên thế giới. Ngài chiếu thấy căn cơ của Uggasena là bậc có thể lãnh thọ giáo pháp của Ngài có hiệu quả. Thế rồi, sáng hôm ấy, Ðức Phật cùng các hàng đệ tử sắp hàng vào thành khất thực. Dọc đường, thấy công chúng đang nhóm nhau xem gánh xiệc của Uggasena biểu diễn, Ngài bèn dừng bước lại. Bao nhiêu con mắt đều đổ dồn vào Ngài, quên xem hát. Uggasena rất ngạc nhiên và phẫn uất. Chàng tưởng cho tài nghệ đã đến lúc xế chiều, vì chàng đang diễn cái trò hay nhất của chàng, nhận thấy những ý niệm đang quay quần trong đấu óc chàng, Ðức Phật bèn đọc một bài kệ:

“Hãy xả những việc sẽ đến, hãy xả những việc đã qua.

Hãy xả những việc trong hiện thời, hãy bước sang bờ bên kia.

Nếu lòng ngươi được giải thoát mọi nỗi ràng buộc,

Ngươi không còn trôi giạt trong dòng sanh tử nữa”. 

Nghe kệ xong, Uggasena ngộ đạo và được Phật cho nhận vào hàng đệ tử...

Ðại Ðức SHANTI BHADRA

 (Tích Lan)