THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

Dịch

1. LỜI MÀO:

1. Thời vừa đầu tiết xuân thiên,

Khí dương đầm ấm dân yên thái hòa.

Bụt sinh Hoàng Giác Lê gia,

Thánh chúa vỗ trị gần xa lai hàng.

5. Bốn phương khói tắt lửa lang,

Phong điều vũ thuận dân khang thái bình.

Được mùa hải yến hà thanh,

Gia gia nghinh chúc Thánh Minh cửu trường.

Dân nông thịnh vượng tàm tang,

10. Thóc Hán gạo Đường đại nậm phong niên.

Tuệ Đăng Hòa thượng Chân Nguyên,

Trụ trì Long Động tự Thiền Dược Am.

Vốn xưa cổ tích danh lam,

Trần triều khai sáng đỉnh nham tu Thiền.

15. Yên sơn cảnh tựa Tây Thiên,

Phần hương chúc Thánh khỏe bền đế đô.

Việt Nam bốn bể cửu chu,

Hưng sùng đạo Bụt chợ quê khắp miền.

Gió thông thổi lọt am hiên,

20. Tinh thần sảng nhớ lòng Thiền chép ra.

2. CỖI GỐC THIỀN TÔNG:

Trước kể tông phái Thiền gia,

Ai ai học đạo xem hòa biết hay.

Tây Thiên Thích Ca là thầy,

Truyền cho Ca Diếp cùng thầy A Nan.

25. Tính được nhị thập bát viên,

Hai mươi tám Tổ Tây Thiên thuở này.

Đạt Ma Tổ mái phương Tây,

Vượt sang Đông Độ truyền nay kệ rằng :

“Ngô bản lai tư thổ,

30. Truyền pháp cứu mê tình.

Nhất hoa khai ngũ diệp,

Kết quả tự nhiên thành.” Nguồn cơn tao đến chưng đây,

Mở truyền giáo pháp làm thầy cứu mê.

35. Một cây nở được năm chi,

Khai hoa kết quả đều thì chứng nên.

Tuệ Khả, Tăng Xán tục liên,

Đạo Tín, Hoằng Nhẫn, lục Thiền Huệ Năng.

Chư Tổ truyền dõi Tâm đăng,

40. Tây Thiên Đông Độ thiệu long khắp trời.

Ngũ gia tông phái mọi nơi,

Kéo đèn chong ngọn đợi người hữu duyên.

Chư Phật trỏ bảo căn nguyên,

Khẩu thụ tâm truyền Bát Nhã chính tông.

45. Tứ mục tương cố nhãn đồng,

Thầy tớ trao lòng đăng chúc giao huy.

Bổng đầu cử nhãn ấn tri,

Cơ quan thấu được thật thì tri âm.

Đến khi phó pháp truyền tâm,

50. Vận dụng trí tuệ thiển thâm nhiều bề.

Hoặc là nghiễm tọa vô vi,

Hoặc là thuấn mục, dương mi, dao thần.

Hoặc hiện sư tử tần thân,

Quát thét một tiếng xa gần vang uy.

55. Ai khôn xem đấy xá nghì,

Hội ngộ tự tính tức thì chứng nên.

Thuở xưa hội cả Kỳ Viên,

Bụt cầm một đóa hoa sen giơ bày.

Ca Diếp trí tuệ cao tay,

60. Liễu ngộ tự tính bằng nay mỉm cười.

Trần trần sát sát Như Lai,

Chúng sinh mỗi người mỗi có hoa sen.

Hoa là vốn tính trạm viên,

Bao hàm thiên địa dưới trên cùng bằng.

65. Hậu học đà biết hay chăng?

Tâm hoa ứng miệng nói năng mọi lời.

Thiêng liêng ứng khắp mọi nơi,

Lục căn vận dụng trong ngoài thần thông.

Chân hoa sắc tức thị không,

70. Không tức thị sắc thể đồng như như.

Tam thế chư Phật Tổ sư, Tứ mục tương cố thị cừ thiền cơ.

Ai chưa tín thụ còn ngờ,

Thỉnh kinh Lăng Già quyển nhị hòa trông.

75. Tự nhiên đốn ngộ Tâm tông,

Kẻo tìm kinh giáo luống công lâu ngày.

Giáo là kinh lục kể bày,

Giấy mực văn tự chất đầy hà sa.

Tông là nguyên tự tính ta,

80. Vốn vô nhất vật lặng hòa hư linh.

Thuở xưa trời đất chưa sinh,

Cha mẹ chưa có thật mình chân không.

Chẳng có tướng mạo hình dung,

Tịch quang phổ chiếu viên đồng thái hư.

85. Thánh phàm vô khiếm vô dư,

Bất sinh bất diệt như như Di Đà.

Liễu tri vạn pháp không hoa,

Văn tự ngôn ngữ ấy là vọng duyên.

Chân như tính vốn thiên nhiên,

90. Vô tạo vô tác căn nguyên của nhà.

Xem kinh Bụt thốt còn xa,

Nghiệm cơ Tổ bảo sát na biết rồi.

Ngộ tính không tịch thì thôi,

Chẳng lạ chi lời vấn đáp tiêu hao.

95. Cơ quan thuận nghịch thấp cao,

Những sự huyễn trí chiêm bao đặt làm.

Đại vi thuyết pháp chỉ nam,

Cho ta ngộ đạo kẻo đàm kinh lâu.

Cho hay Phật pháp lẽ mầu,

100. Bất quan văn tự bất cầu đa ngôn.

Khuyên người học đạo trí khôn,

Giác tri tự tính chớ còn tìm đâu.

Phật Tổ phó chúc bấy lâu,

Pháp ấn như thị làu làu chân không.

105. Cùng truyền Bát Nhã Tâm tông,

“Ngộ vô sở đắc” thật dòng chân Tăng.

Thiệu Phật kế Tổ liên đăng,

Tương truyền y bát thừa thằng thiệu long.

3. CHUYỆN TRẦN THÁI TÔNG:

3.1 VỐN MUỐN TU THIỀN Ấy sự chư Tổ truyền Lòng,

110. Này đoạn lại nói Nam cung những là.

Chư Tổ truyền đèn nước ta,

Thiền tông ý chỉ chép ra lời này:

Trước kể Trần triều cho hay,

Đế Vương học đạo là Trần Thái Tông.

115. Trị vì thiên hạ tây đông,

Vạn dân phú quý no lòng âu ca.

Thái Tông trị vì quốc gia,

Lòng muốn tu đạo để hòa độ thân.

Bề trên báo được tứ ân,

120. Bề dưới chữa khỏi trầm luân Tam đồ.

Thân tuy còn ở thành đô,

Lòng đã tưởng chùa non vắng am mây.

Lòng vua những lo đêm ngày,

Hai mươi sáu tuổi hầu hay chước nào.

125. Sinh lão bệnh tử thương sao,

Tuổi già rặp rặp nan đào tử sinh.

Ngày tháng bằng chớp lãng minh,

Thân người ảo hóa nhiều hành khá thương.

Thế tình tham những giàu sang,

130. Đam say nào cốc Suối Vàng Phong đô.

Tam Hoàng Ngũ Đế đời xưa,

Lữa lần thay đổi biết qua mấy đời.

Cùng nhờ uy phúc ơn trời,

Thịnh suy bĩ thái vãng lai Ta Bà.

135. Chí thân mạc đại chi gia,

Tình thâm phụ mẫu cùng là đệ huynh,

Phu thê nghĩa cả chí tình,

Đến khi số hết một mình Diêm La.

Chẳng ai thay được đâu là,

140. Ruộng nương lại để người ta ăn rồi.

Cũng như bọt nổi dòng xuôi,

Đèn soi mặt nước ai ai cũng vầy.

Thân người ảo hóa bao chầy,

Như bằng ngủ mắt nằm ngày chiêm bao.

145. Tử sinh chẳng biết khi nào,

Phất phơ đèn gió người nào biết hay. Ai khôn cốc tính chớ chầy,

Lo liệu thân này độ lấy thân sau.

Chớ còn bịn rịn hòa lâu,

150. Quyết học đạo mầu phát túc siêu phương.

3.2 LÁNH LÊN YÊN TỬ

Thuở ấy Thiên Ứng đại tường,

Chính Bình ngũ tải thụy quang đượm nhuần.

Tứ nguyệt vừa năm Bính Thân,

Mồng một tháng bốn mạt xuân sang hè.

155. Hợi mạt hầu ban Tí thì,

Vua phán tả hữu một khi lời này:

“Lòng Trẫm thương thiên hạ thay,

Phú quý bần bạc chẳng hay dường nào.

Thị tùng bay đi cùng tao,

160. Thăm xem dân thế dường nào cho hay.

Thiên hạ đói rách thương thay,

Thấy no phú quý Trẫm nay mừng lòng.”

Bảy người tả hữu đi cùng,

Qua đò đông khứ tắt mông tìm ngàn.

165. Ngày sau đến đò Bàn Than,

Lệ người hay mặt nhà quan thuở này,

Tay áo che mặt bằng nay,

Sang đò cho khỏi, vắng rày lại đi.

Non cao rừng quạnh sơn khê,

170. Đường đi hiểm trở nhiều bề thiết thay.

“Lòng thật Trẫm bảo chúng bay,

Trẫm đi tu đạo chúng bay trở về.”

Bảy người lăn khóc ngã kề,

“Vua để thiên hạ sầu bi đoạn trường.”

175. Ngày ấy phải tối giữa đường,

Vào nằm tăng Giác chùa làng một đêm.

Hỏi thăm đường lên Hoa Yên,

Dốc lòng tìm Bụt chẳng phiền đường xa.

Non cao rừng quạnh dã hoa,

180. Sơn trùng vạn điệp Quốc gia đỗ ngồi.

Ngựa nhọc đi chẳng đến nơi,

Lòng lo bát ngát, hầu ngồi lại đi.

Vào đến Long Động một khi, Coi thấy khí tượng lòng thì đã vui.

185. Tuyền khê, suối mát tắm ngơi,

Hiệu là Cóc Đỗ nước sôi đùng đùng.

Trông thấy Cửa Ngăn lạ xong,

Đôi núi giao lại ngăn lòng thế gian.

Đồ như thạch bích tam quan,

190. Dù ai đến đấy Giải Oan mới vào.

Trong cửa Thạch Tượng lạ bao!

Có voi la đá uy hào cực thiêng;

Chống ngự ngoại đạo tai ương,

Hộ người có đức đòi phương được lành.

195. Lại đi một dặm ngàn xanh,

Đến Tiết Dương suối, nước thanh làu làu.

Trăm đường phiền não chẳng âu,

Tắm qua nước ấy đã hầu khinh thân.

Trèo lên Đỗ kiệu hầu gần,

200. Mùi hương phức phức phàm trần đã không.

Rườm rà hàng trúc hàng thông,

Thế gian đến đấy thì lòng đã thanh.

Suối đàn tiếng nhạc đoành đoành,

Chim kêu vượn hót đã khuynh lòng thiền.

3.3 GẶP THẦY VIÊN CHỨNG

205. Bước lên đến chùa Hoa Yên,

Bốn bề cảnh giới động tiên khác thường.

Trăm hoa đua nở mùi hương,

Lòng Vua đến đấy một dường vui thay.

Trúc Lâm Viên Chứng là thầy,

210. Ra mừng Hoàng Đế nói bày Thiền gia:

“Thiền Tăng khổ hạnh ở già,

Cơm ăn dưa muối dầu là đói no.

Mình gầy cật vận áo vo,

Lòng bằng mây nước chẳng lo điều gì.

215. Vua làm Thánh Đế trị vì,

Đền rồng gác phượng của thì nhiều thay.

Cung phi mỹ nữ chầu bày,

Trà thang ngọc thực đêm ngày xướng ca.

Ngai vàng ngồi ngự trung hoa,

220. Man, Di, Lào, Lễ gần xa phục rày. Sơn lâm đường hiểm dường này,

Vua tìm vào đến, chẳng hay sự gì ?

Nầy Vua giận ai mà đi?

Ắt là có sự vậy thì chẳng không.”

225. Vua thấy thầy thốt tịn lòng,

Hai hàng nước mắt dòng dòng nhỏ sa.

“Trẫm làm Hoàng Đế quốc gia,

Kim ngân châu báu đề đa thiếu gì.

Lòng Trẫm thấy của màng chi,

230. Thân người ảo hóa được thì bao lâu.

Lại lo phụ mẫu trước sau,

Ân thâm đức hậu lấy gì báo ơn.

Nay Trẫm tìm vào lâm sơn,

Tu cầu làm Bụt chẳng toan sự nào.”

235. Thầy thấy Vua thốt, cảm sao,

Thiền tông trỏ bảo thấp cao sự lòng :

“Sơn vốn vô Phật làm xong,

Bụt ở trong lòng, Phật tại hồ tâm.

Hiện ra nhãn, nhĩ, thanh âm,

240. Dương mi, thuấn mục, chẳng tâm thì gì?

Tâm nguyên không tịch vô vi,

Ngộ được tức thì quả chứng Như Lai.

Tính ta há phải cầu ai,

Gia trung Phật báu muôn đời sáng soi.''

3.4 TRẦN THỦ ĐỘ ÉP VUA TRỞ VỀ CUNG

245. Thì vừa thiên hạ tìm đòi,

Trần công Thái tể thương ôi những là.

Lệnh rao khắp hết gần xa,

Tìm đòi dấu ngựa khắp hòa đông tây.

Sang khó già trẻ thuở nây,

250. Cùng tìm Hoàng Đế đêm ngày tân toan.

Tìm lên đến Yên Tử san,

Thấy Vua tụng kinh, thiên ban lòng sầu.

Lão thần quỳ lạy trước sau :

“Vua đi tu đạo tôi hầu làm sao?”

255. Triều đình tả hữu cùng vào,

Trần ngôn thống thiết thấp cao mọi lòng:

“Chúng tôi phù rập quốc trung, Thiên hạ phú quý, tây đông an nhàn.

Bằng nay Vua để nhà quan,

260. Hòa đi tu đạo, dân gian cực sầu.

Nguyền Vua nạp ngôn tôi tâu,

Xá về trị nước, sau già sẽ hay.

Lòng Vua chẳng toan về rày,

Thiên hạ cùng thác ở đây chẳng về.”

265. Vua thấy thiên hạ sầu bi,

Lòng lo thảm thiết, một khi trình thầy:

“Thiên hạ rước Trẫm về rày,

Lòng muốn tu đạo nguyện thầy dạy sao?”

Dòng dòng nước mắt nhuốm trào,

270. Một là tiếc đạo, hai là thương dân.

Thuở ấy Thiền sư Trúc Lâm,

Thấy Vua thốt vậy, bội phần khá thương.

Trí khôn tâu động Thánh Hoàng :

“Được lòng thiên hạ mới lường rằng bay.

275. Phù vi nhân quân giả,

Dĩ thiên hạ chi tâm vi tâm,

Dĩ thiên hạ chi dục vi dục.

Kim thiên hạ dục nghinh,

Nguyện Bệ Hạ qui chi.

280. Nhiên nội điển chi cứu,

Vô vong tu Tâm luyện Tính nhĩ.''

Nầy đoạn thầy phó chúc Vua :

“Dù về trị nước đế đô kinh thành,

Ngày thì xem việc triều đình,

285. Đêm thì hằng nhớ tụng kinh tọa thiền.

Phật pháp là đại nhân duyên,

Con cả nối nghiệp thay quyền lại đi.''

Triều đình kính chúc tung hô,

Kiệu dù tàn tán rước vua ngự về.

290. Thiên hạ mừng thay bốn bề,

Vua lại xem trị, nước thì điện an.

3.5 VUA TU THIỀN TẠI GIA

Trị vì được mười ba xuân,

Chốc mòng đạo Bụt, lại toan sự lòng.

Nhớ lời thầy dạy chẳng vong, 295. Mời chư Thiền Đức Lão Tăng vào chầu.

Thăm hỏi kinh giáo trước sau,

Kim Cương thường tụng lẽ mầu tinh thông,

Liễu đạt tám chữ làm xong,

Ưng Vô Sở Trụ Nhi Sinh Kỳ Tâm.

300. Vua ngồi tức lự trầm ngâm,

Hoát nhiên đại ngộ mới thâm vào lòng.

Ngỏ được Bát Nhã Tâm Tông,

Vạn pháp diệu dùng, tự tính hiển dương.

Bản lai diện mục chân thường,

305. Viên dung Pháp giới đường đường tịch quang.

Khi thì ngồi ngự ngai vàng,

Khi thì tọa định thiền sàng bóng cây.

Lòng Thiền nghiêm cẩn ai hay,

Quả Bồ Đề chín, đến ngày thu công.

310. Thiên hạ Nam Bắc Tây Đông,

Thấy Vua đắc đạo cong lòng vui thay!

Sang khó già trẻ thuở nay,

Cùng đi học đạo số rầy đề đa.

Đắc đạo bằng cát sông Hà,

315. Nhờ ơn Hoàng Đế quốc gia phát lòng.

Dù ai tính đã bạo hung,

Lại hồi chánh thiện, ra lòng đi tu.

Vạn dân Kích nhưỡng Khang cù,

Nhà nhà thờ Bụt Nam Mô Di Đà.

320. Này đoạn Lão Tăng thầy già,

Ở Yên Tử già, tìm xuống thành đô.

Vua mừng tặng phong quốc sư,

Trọng Tăng kính Phật phụng thờ nghiêm trang.

Phán ở Thắng Đức điện đường,

325. Sửa kinh soạn lục để truyền hậu lai.

Thiên Phong là thầy nước người,

Trí tuệ cao tài, kinh lịch chư bang.

Tiếng đồn Việt quốc Đế Vương,

Có Vua tu Đạo, người thường xảy qua.

330. Xưng rằng : “Lâm Tế tông xưa,

Pháp phái diễn thừa, vân thủy A Nam.

Hội thiện tri thức lại tham,

Ích minh tôn chỉ càng thâm lòng Thiền. Sư trưởng là đại nhân duyên,

335. Thiện hữu trợ giáo hộ quyền Nam Mô.”

Thái Tông mở Phật trường đồ,

Quỳnh Lâm, Tư phúc cùng chùa Hoa Yên.

Trai Tăng ngũ bách dư viên,

Thế phát thụ giáo thiên thiên vàn vàn.

Thành thị cho đến lâm san,

Tùy căn tu chứng, thanh nhàn yên cư.

3.6 SƯ TỐNG ĐỨC THÀNH TỚI THAM THIỀN

Thuở ấy ngoại quốc tông sư,

Lại nghe Nam Việt có Vua tu hành.

Tên người là Tống Đức Thành,

345. Trèo non lặn suối một mình tìm sang.

Vào chầu bái tạ thiên nhan,

Thiền gia làm lễ, dám tham lời rằng:

Đức Thành vấn viết:

“Tích Thích Ca Thế Tôn

350. Vị ly Đâu Suất,

Dĩ giáng Vương cung,

Vị xuất mẫu thai,

Độ nhân dĩ tất. Thì như hà?”

Thái Tông Hoàng Đế đáp vân:

355. Thiên giang hữu thủy thiên giang nguyệt,

Vạn lý vô vân vạn lý thiên.”

Đức Thành hựu vấn:

“Vị ly vị xuất mông khai thị,

Dĩ ly dĩ xuất sự nhược hà?”

360. Thái Tông đáp vân:

“Vân sinh nhạc đỉnh đô lô bạch,

Thủy đáo Tiêu Tương nhất dạng thanh.”

“Mây lên núi bạc bằng lau,

Nước xuống nguồn Tào vặc vặc lặng thanh.

370. Pháp thân trạm tịch viên minh,

Tự tại tung hoành phổ mãn thái hư.

Tùy hình ứng vật tự như,

Hóa thiên bách ức độ chư mọi loài.

Ứng hiện dưới đất trên trời,

370. Khắp hòa thế giới mọi nơi trong ngoài. Đã đặt hiệu là Như Lai,

Sao còn hỏi xuất mẫu thai làm gì?

Nguyệt luân biến chiếu quang huy,

Thiên giang hữu thủy cũng thì bóng in.”

375. Đức Thành lại hỏi căn nguyên:

“Đế vương ngộ đạo nhân duyên như hà?”

Này lời Thái Tông thưa ra:

“Lưỡng mộc đồng hỏa, đôi ta khác gì.

Đương cơ đối đáp thị thùy,

380. Thật tính thi dụng cùng thì nhất ban.

Phóng ra bọc hết càn khôn,

Thu lại hoàn nhất mao đoan những là.

Ma Ha Bát Nhã Ba La,

Tam thế Chư Phật chứng đà nên công.

385. Thiên giang vạn thủy triều đông,

Ngộ đáo giá lý thật cùng tày nhau.

Phật tiền, Phật hậu trước sau,

Bát Nhã huyền chỉ đạo mầu truyền cho.

Ai ai đạt giả đồng đồ,

390. Mỗi người mỗi có minh chu trong nhà.

Mùa xuân vạn thụ khai hoa,

Cành cao cành thấp vậy hòa chứng nên.

Vi nhất đại sự nhân duyên,

Xuất hiện vu thế Tam Thiên Ta Bà.

395. Ngai rồng trút để bước ra,

Thế phát ở già, niệm Bụt tụng kinh.

Khác nào dược xuất kim bình,

Há đi tu hành, cứu được vạn dân.

Bản lai thanh tĩnh Pháp thân,

400. Viên dung pháp giới, đâu gần đâu xa.

Có chữ Đầu Phật Xuất Gia,

Vì vậy Trẫm phải bước chân ra ngoài.”

Đức Thành tôn phục mọi lời,

Thật quyền Hoàng Giác ra đời độ nhân!

405. Đức Thành bái tạ Thánh Quân,

Thượng hoằng Phật đạo, hạ cần Vương gia.

Đức Thành lễ bái trở ra,

Tống quốc khiêm nhượng nước ta Thánh Hiền. 4. CHUYỆN TRẦN THÁNH TÔNG:

Tuổi Vua sáu mươi dư niên,

410. Nhường vị cho con là Trần Thánh Tông.

Mậu Ngọ cải hiệu Thiệu Long,

Trị vì thiên hạ tây đông an nhàn.

Trần triều dòng đức vua quan,

Những Tiên cùng Bụt thế gian khôn bì.

415. Cửu trùng củng thủ thùy y,

Hưng sùng đạo Bụt sớm khuya ân cần.

Trị vì nhị thập nhị xuân,

Lại toan học đạo tu thân phát lòng.

Cho con là Trần Nhân Tông,

420. Thay quyền kế trị nối dòng Đế Vương.

Sửa sang quốc chính kỷ cương,

Cho cha du thủy du sơn tu hành.

Ở chùa Tư Phúc An Sinh,

Trì trai thế phát tụng kinh đêm ngày.

425. Đại Đăng quốc sư là thầy,

Thánh Tông đắc đạo, mừng thay thốt rằng:

“Tiền đăng lại điểm hậu đăng,

Mộng Bồ Đề nở nhưng lòng ông cha.''

5. CHUYỆN TRẦN NHÂN TÔNG:

Này đoạn Nhân Tông kể ra:

430. Thánh Mẫu là mẹ lòng hòa có nhân.

Giấc hòe thoắt nhắp đêm xuân,

Chiêm bao xảy thấy thần nhân một người.

Cao cả tượng sứ nhà Trời,

Trao cho lưỡng kiếm, có lời bảo vay.

435. Hoàng Hậu sực thức đêm chầy,

Thấy điềm sự lạ tâu bày Thánh Tông.

Lòng vua thấy vậy cực mừng,

Bàn mộng thốt rằng : “Ấy Trời tộ ta”.

Từ ngày chiêm bao đã qua,

440. Hoàng Hậu thụ thai càng hòa tốt tươi.

Mãn nguyệt no tháng thoát thai,

Mình vàng kim sắc tướng người lạ thay.

Vua Cha thốt bảo rằng bay:

“Hai ta có đức, sinh nay Bụt vàng.” 445. Hữu kiên nốt ruồi bên nương,

Thuật sĩ xem tướng đoán lường rằng bay:

Thái tử trí cả bằng nay,

Gánh việc đại khí làm thầy mười phương.

Cha mẹ dưỡng dụ yêu đương,

450. Đặt hiệu cho chàng là Điều Ngự Vương.

5.1 THÁI TỬ TRỐN LÊN YÊN TỬ

Tuổi mới mười sáu niên phương,

Vua cha định liệu cho thăng trị vì.

Điều Ngự hai phen tâu quỳ,

Khiến nhường cho em trị vì thay anh.

455. Thái Tử lòng muốn tu hành,

Nhìn xem phú quý tâm tình dưng dưng.

Tuy ở điện bệ Đông Cung,

Lòng hằng chở nhớ tông phong nhà thiền.

Đêm khuya bóng nguyệt cài hiên,

460. Chiêm bao xảy thấy hoa sen mọc bày.

Có người chỉ bảo rằng bay:

“Gẫm thấy phen nầy Thái Tử có duyên.

Ấy là Phật báu hoa sen”,

Thái Tử từ ấy những nguyền ăn chay.

465. Mặt mũi mình vóc đã gầy,

Vua cha xem thấy, ngày rày hỏi con.

Thái Tử quỳ lạy tâu van,

Thánh Tông nước mắt hòa chan dòng dòng.

“Ai hầu nối nghiệp Tổ tông?

470. Tuổi cha già cả cong lòng khá thương.”

Thái Tử nước mắt đượm nương,

Phụ tử tình thâm, cảm thương thay là!

Học Đạo báo ơn mẹ cha,

Đêm ấy Thái Tử thoát ra du thành.

475. Tìm lên Yên Tử một mình,

Đến Đông Cứu sơn, thiên minh rạng ngày.

Giả tướng lệ người thế hay,

Vào nằm trong tháp một giây đỗ dùng.

Tăng tự thấy tướng lạ lùng,

480. Làm bữa cơm thết cúng dàng cho ăn.

Hoàng Hậu liền tâu Minh Quân, Rao bảo thiên hạ quần thần đông tây.

Tìm đòi Thái Tử chớ chầy,

Bắt em thay trị liền tay tức thì.

5.2 TRỞ VỀ LÀM VUA VỪA TU ĐẠO

485. Thuở ấy Thái Tử lại về,

Vua cha nhượng vì cho trị vạn dân.

Nhị nguyệt vừa năm Mậu Dần,

Cải hiệu Thiệu Bảo, Nhân Tông trị vì.

Niệm Bụt Di Đà chẳng khuy,

490. Ngày thì xem trị, đêm thì tụng kinh.

Hương hoa đèn nến một mình,

Chiêu tập thiền khách vào thành mà tham.

Tuệ(*) Trung Thượng Sĩ chỉ nam,

Nhân Tông tác lễ mới tham đạo thầy.

495. Tuệ(*) Trung trỏ bảo liền tay:

Tức Tâm Thị Phật xưa nay Bụt truyền.

Tâm kinh vốn thấy căn nguyên,

Tâm là Nhất Tự Pháp Môn Thượng Thừa.

Tâm bao bọc hết Thái Hư,

500. Tâm năng ứng dụng tùy cơ trong ngoài.

Tâm hiện con mắt lỗ tai,

Hay ăn hay nói mọi tài khôn ngoan.

Tâm năng biến hóa chư ban,

Vạn pháp cụ túc, lại hoàn như như.

505. Nhân Tông Hoàng Đế Điệu Ngừ,

Nghe Tuệ Trung thốt, ngộ đà viên thông.

5.4 NHƯỜNG NGÔI LÊN Ở CHÙA VÂN YÊN

Thuở ấy con là Anh Tông,

Nhường cho tức vị Hưng Long hiệu rày.

Kỷ Hợi Nhân Tông ra ngoài,

510. Quyết lên Yên Tử tu chùa Hoa Yên.

Quần thần nghĩa sĩ dưới trên,

Đưa Vua tu Đạo thoát duyên phàm trần.

Đến chùa Long Động mới phân,

Tất trừ phiền não ái ân, phát nguyền.

515. Nhân Tông khắn khắn lòng tin,

Thành tâm trai giới bước lên chiền già.

Cung tần thể nữ trở ra, Người về phối thất, kẻ ra Kinh kỳ.

Mặc ai ra chợ về quê,

520. Canh nông buôn bán làm chi mặc lòng.

Thế gian vạn sự của chung,

Sinh không, tử lại hoàn không những là.

Rày Trẫm đầu Phật xuất gia,

Trăm đường rũ hết lòng hòa tiếc chi.

525. Chị hầu, bà Mụ, Cung phi,

Mộ đạo chẳng về cảm đức ở đây.

Lòng Vua thấy vậy thương thay,

Phán rằng cho ở một nơi lâm tuyền.

Cho nên tích để lưu truyền:

530. Làng Nàng, làng Mụ, phúc duyên đã chầy.

5.5 THÀNH ĐẠO VUA ĐI HÀNH HÓA

Vua ngự Yên Tử bằng nay,

Tụng kinh thiền định đêm ngày cần tu.

Thiên hạ phủ huyện lộ chu,

Hưng sùng đạo Bụt thành đô trong ngoài.

535. Thiên hạ học đạo mọi nơi,

Kiến Phật trai tăng nối đời Thiền tông.

Thì vừa Giáp Thìn niên trung,

Đầu Đà hành hóa tham lòng thế gian.

Du phương sơn thủy mọi ngàn,

540. Người tôn kẻ báng thế gian sự thường.

Dân phàm chẳng biết Đế Vương,

Thế đầu học đạo chẳng phương thân mình.

Dù ai dẻ dói kiêu hành,

Chứng được Pháp nhẫn tâm tình vui thay.

545. Giảng Pháp Nam Bắc Đông Tây,

Anh Tông có biểu thỉnh nay vào thành.

No mặt bách quan triều đình,

Cùng thụ giáo pháp tu hành làm nơi.

Tại gia tiệm giới tiệm trai,

550. Tác phúc niệm Phật thương loài chúng sinh.

Khoan nhân mẫn tuất dân tình,

Phúc truyền con cháu hiển vinh muôn đời.

Ngày rằm mồng một chả nguôi, Tiến dâng lục cúng Bụt Trời chứng minh.

555. Tây phương cũng được thượng trình,

Di Đà tiếp dẫn hóa sinh Liên Đài.

Hoặc người giải thoát trần ai,

Chẳng tham phú quý, tiền tài lợi danh.

Xuất gia đầu Phật tu hành,

560. Quả chứng công thành cứu được tổ tiên.

5.6 VUA GIẢNG THIỀN TẠI CHÙA SÙNG NGHIÊM

Lại thốt sự Tổ nhân duyên,

Đầu Đà vãng giáo kinh quyền bốn phương.

Thì vừa khai tuyển Phật trường,

Linh Sơn cảnh giới thiền đường mọi nơi.

565. Đến chùa Sùng Nghiêm đỗ ngồi,

Mở hội thuyết Pháp có lời cho tham.

Vậy có kệ rằng:

“Thân như hô hấp tị trung khí,

Thế tự phong hành lĩnh ngoại vân.

Đỗ quyên đề đoạn nguyệt như trú,

570. Bất thị tầm thường không quá xuân.”

“Ai ai đã để cửa nhà,

Tìm đi học đạo xuất gia tu hành!

Chớ còn tham lợi tham danh,

Chấp cảnh chấp giới tranh hành làm chi.

Vô thường sinh tử bất kỳ,

Đạo đức chẳng có ở thì sao an?”

Đạo trường thỉnh vấn hỏi han,

Điều Ngự giảng hết thiền quan mọi lòng.

Thị Tăng lại hỏi cánh chung,

580. Điều Ngự phó chúc Tâm tông cho rày:

“Bát Tự Đả Khai bằng nay,

Tứ Mục Tương Cố lộ bày viên dung.

Ấy là mật ấn Tâm tông,

Tổ đã truyền lòng, chớ có hồ nghi.

585. Bát Thức Không Tịch Vô Vi,

Chuyển thành Tứ Trí gọi thì đả khai.

Tam thế chư Phật Như Lai,

Tứ Mục Tương Cố muôn đời chứng Chân.

Từ ấy đắc Đạo rân rân, 590. Ai ai lĩnh chỉ tu thân độ người.

5.7 VỀ KINH LÀM CHAY CHO CHỊ

Bảo Sát gián Tổ mọi lời:

“Tôn Đức niên lão mựa dời đường xa.”

Nhân Tông mỉm cười thốt ra:

“Tứ đại thủy hỏa dầu là no tan.

595. Giá Cá Bản Lai Bất Can,

Có đâu sinh diệt hòa toan nhọc mình.

Lòng Tao quảng độ chúng sinh,

Đầu Đà khổ hạnh giáo thanh truyền đời.

Xuân thu vãng giáo mọi nơi,

600. Hạ đông yển tọa lại ngồi non xanh.''

Thập nguyệt ngũ nhật bình minh,

Thiên Thụy(*) công chúa cong mình phải đau.

Gia đồng Triệu Bản lên tâu,

Đến Tử Tiêu am khấu đầu lạy Vua :

605. “Công Chúa bệnh đốc chẳng qua.”

Nhân Tông thấy thốt nói ra lời này:

“Nhân duyên thời tiết vậy vay,

Có sinh có tử xưa nay hằng lề.”

Nhân Tông chống gậy ra đi,

610. Hành giả hộ trì một người chân tay.

Ba ngày đến kinh đô rày,

Lập đàn phó chúc một ngày tái quy.

5.8 TRÊN ĐƯỜNG VỀ NÚI VUA MỆT

Đến chùa Cổ Châu một khi,

Cất bút bài đề một kệ rằng bay :

615. “Thế sác nhất tức mặc,

Thì tình lưỡng hải ngân.

Ma cung hồn quản thậm,

Phật Quốc bất thắng xuân.”

Ngày sau đến chùa Sùng Nghiêm,

620. Tuyên Từ Thái Hậu thết bữa thì trai.

Về đến Hương Lâm thuở nay,

Nhức đầu khí liệt, chân tay ngại kề.

Tình cờ hai thầy qua đi,

Tử Dinh Hoàn Trung tức thì mừng thay.

625. Nhân Tông thốt bảo rằng bay: “Lòng Tao thuở này muốn lên Ngọa Vân.”

Hai thầy liệm tay đến gần:

“Chúng tôi cam lòng hộ niệm đường xa.”

Tu du xẩy lên đến già,

630. Nhân Tông thốt bảo : “ Mữa qua lời này.

Chúng bay học Đạo chớ chầy,

Vô thường hai chữ kíp thay nan đào.

Gọi lấy Bảo Sát cho Tao,

Có lời đặc nhủ tiêu hao mọi lòng.”

635. Hành giả tên là Pháp Không,

Đến Vân Tiêu am cong lòng thương thay!

Nói chiềng Bảo Sát cho hay:

Tôn Đức thì tiết thuở này chẳng qua.

Bảo Sát lòng thương xót xa,

640. Tay đem kinh giáo xuống mà tìm đi.

Đường trường lặn suối sơn khê,

Đêm ấy phải tối một khi nằm rừng.

Coi thấy hắc vân bay không,

Bảo Sát gẫm được, trong lòng biết hay.

645. Lên đến Ngọa Vân thuở nay,

Điều Ngự thốt bảo : “Mầy chày, Tao mong.

Vạn Pháp bản lai chân không,

Chẳng mắc mộ pháp mới thông lòng Thiền.

Ốc là Pháp Tính tự nhiên,

650. Bất Sinh Bất Diệt bản nguyên làu làu.

Chư Tổ phó chúc bấy lâu,

Ý nghĩa mạt hậu để sau mà dùng.

Pháp Loa Tao đã truyền lòng,

Làm đệ nhị Tổ nối dòng Như Lai.

655. Đèn Bụt như lửa mặt trời,

Hoả tinh vô tận mỗi người mỗi cho”.

Bảo Sát hỏi chúng môn đồ,

“Ai ai cũng có minh chu trong mình.

Pháp thân nghiễm hĩ trường linh,

660. Tì lô đỉnh thượng tung hoành Thái Hư.

Thánh phàm vô khiếm vô dư,

Đường đường đối diện như như thể đồng.”

Giảng hết Thiền chỉ Tâm Tông,

Thiên địa chấn động hư không thuở này. 665. Phó chúc ngô thử hình hài,

Tượng pháp muôn đời công án độ sinh.

Thế thế Thích tử tu hành,

Điều Ngự thụ ký công thành nhiều thay!

5.9 VUA MẤT ĐỂ ẢNH HƯỞNG LỚN LẠI

Thập nhất nguyệt mồng một nay,

670. Tý thì Phật Tổ quy Tây Nát Bàn.

Bảo Sát phụng phó chúc ngôn,

Trà tỳ phần hóa hỏa quang ngút trời.

Pháp Loa, Bảo Sát mọi người,

Thu thập ngọc cốt thương ôi những là:

675. “Tổ đã một ngày một xa,

Ai hầu giáo hóa chúng ta sau này?”

Dòng dòng nước mắt chảy ngay,

Rước về Yên Tử tháp xây làm tằng.

Một phần xây tháp Phổ Minh,

680. Ấy là Phật cốt uy linh nước này.

Đời đời vua chúa kính thay,

Để dân tảo lệ xưa nay phụng thờ.

Thật dân Tam Bảo hoằng nô,

Trung Lương, Nam Mậu tích xưa Trần triều.

685. Quan sang thiên hạ dấu yêu,

Vì chưng thuở trước đã nhiều nhân duyên.

Cúng Tăng sự Phật lòng tin,

Coi sóc chùa chiền ky lạp hương hoa.

Muôn đời khiên tộ quốc gia,

690. Nước có Phật cốt sinh ra Thánh Hiền.

Nước Nam dẹp được bốn bên,

Vì có Phật Báu Hoàng Thiên hộ trì.

Đời đời Phật Đạo quang huy,

Quốc gia đỉnh thịnh càng thì tăng long.

6. DÒNG THIỀN TRÚC LÂM

695. Nhân Tông gặp thầy Tuệ Trung,

Làm đệ nhất Tổ Nam cung nước này.

Đệ nhị Pháp Loa bằng nay,

Rập đời Anh Tông đêm ngày yêu đương.

Đệ tam Tổ sư Huyền Quang,

700. Truyền cho Minh Tông lòng càng từ bi. Dầu ai xem đấy xá nghì,

Năm Vua ba Tổ đều thì chứng nên.

Truyền cho thiên hạ bốn bên,

Người ta đắc đạo thiên thiên vàn vàn.

705. Nhờ ơn Hoàng Giác vua quan,

Phát lòng tu trước, dân gian học cùng.

Đời đời nối đạo Thiền Tông,

Chính pháp truyền lòng ai được thì hay.

Tổ đã đắp nấm trồng cây,

710. Mộng Bồ Đề nở sau này càng cao.

Khai hoa kết quả xao xao,

Dõi truyền đất Việt thấp cao trùng trùng.

Ai khôn có trí có công,

Tu hành ngộ được Tâm Tông mới mầu.

715. Nhân duyên có trước có sau,

Ai ai cũng có tính châu Bồ Đề.

Kiến văn tri giác khác gì,

Mày ngang mũi dọc xem thì bằng nhau.

Phật tiền Phật hậu trước sau,

720. Bát Nhã huyền chỉ đạo mầu Ma Ha.

Mênh mông bể Thích tuy xa,

Biết đường vượt tắt đến nhà một giây.

Lòng Bụt thương chúng sinh thay!

Bách ban phương tiện mở nay để chờ.

725. Bằng người cao sĩ quán cơ,

Thông sao một hớp cạn bờ sông Tây.

Bảo thật cứu cánh cho hay,

Tứ Mục Tương Cố đã thì ấn tâm.

Bụt truyền từ cổ đến câm (kim),

730. Ai tin thì được ấn tâm thật thà.

Xem Thánh Đăng Lục giảng ra,

Kéo đèn Phật Tổ sáng hòa Tam Thiên.

Việt Nam thắng cảnh Hoa Yên,

Sát tiêu cực lạc Tây Thiên những là.

735. Vĩnh trấn cửu phẩm Di Đà,

Phần hương chúc Thánh quốc gia thọ trường.

Đời đời tượng pháp hiển dương,

Thiệu long Tam Bảo Tây Phương Phật đường.

Điều Ngự, Pháp Loa, Huyền Quang, 740. Tam vị Phật Tổ Nam bang Trần triều.

Hoa Yên, Long Động, Vân Tiêu,

Quỳnh Lâm tượng pháp độ siêu vô cùng.

Kính khuyên Nam Bắc Tây Đông,

Muốn được nên Bụt, phát lòng xuất gia.

745. Trước là độ lấy thân ta,

Sau là cứu được mẹ cha Tổ Huyền.

Vua Trần tước lộc binh quyền,

Người còn thoát để tu Thiền lọ ta.

Cửu liên đài thượng khai hoa,

750. Những người niệm Bụt Di Đà Phật danh.

Cùng về Cực Lạc hóa sinh,

Mình vàng vóc ngọc quang minh làu làu.

Tiêu dao khoái lạc chẳng âu,

Bất sinh bất diệt ngồi lầu Tòa Sen.

6.1 KẾT LUẬN VỀ GIÁO LÝ THIỀN

755. Hạnh này cổ tích Thánh Hiền,

Đời đời san bản để truyền lưu thông.

Hậu lai ai có hiếu trung,

Dù là ngộ được Tâm Tông hạnh này.

Báo ơn Phật Tổ mai ngay,

760. Thiệu long tượng Pháp san lai truyền đời.

Công thành quả mãn làm nơi,

Vì hay hà đảm Như Lai tông Thiền.

Niêm hoa đã lại kéo đèn,

Công ấy muôn nghìn thắng quả cao thay.

765. Dược am gió mát bóng cây,

Giọn Thiền Tông lại san nay lưu truyền.

Phổ độ Pháp giới hữu duyên,

Cùng thành chính giác quả viên Bồ Đề.

Mưa xuân đượm ướt vườn lê,

770. Cành cao cành thấp đều thì nở hoa.

Cho hay đức Bụt Thích Ca,

Hóa thân bách ức khắp hòa mười phương.

Hiện ra làm quyền Đế Vương,

Chí tôn Phật Tổ Giác Hoàng quốc trung.

775. Cơ duyên ứng xuất vương cung,

Cơ duyên mãn hữu hội đồng Linh Sơn. Chân Phật nào có Nát Bàn,

Nghiệm chứng không tịch phục hoàn bản nguyên.

Hóa Phật thụ ký vô biên,

780. Tứ Mục Tương Cố mật truyền Tâm Tông.

Ai khôn chớ chạy Tây Đông,

Bôn trì Nam Bắc, luống công mê hồn.

Liễu ngộ Bất Nhị Pháp Môn,

Chân không Tự Tính chẳng còn cầu ai.

785. Điều Ngự cổ Phật tái lai,

Tông giáo trong ngoài phó chúc tuân y.

Thật dòng Lâm Tế tông chi,

Pháp phái vĩnh thùy Yên Tử Thiền lâm.

Đạo truyền từ cổ đến câm (kim),

790. Thánh Đăng Ngữ Lục ấn tâm trường tồn.

Phật Đạo vô thượng chí tôn,

Quốc gia hữu vĩnh, càn khôn vững bền.

Phổ nguyện Pháp giới hữu duyên,

Đồng đăng Cửu phẩm Tây Thiên Di Đà.

Vậy có kệ rằng :

795. Tính vốn làu làu, tri bất tri,

Đêm ngày bảo nhậm chữ Vô Vi.

Bụt chỉn là Vua, Vua là Bụt,

Tung hô vạn tuế, thọ tăng kỳ.

NAM MÔ A DI ĐÀ PHẬT

Mục lục
Phần : I - II - III - IV - V - VI - VII - VIII - IX - X - XI - XII